ماه رمضان که ماه بهار قرآن و شکفتن شکوفه های ایمان در وجود انسان است ، یکی از زمانهای بسیار ارزشمند برای رسیدن انسان به خوشبختی و سعادت جاودانه است. در واقع در ماه رمضان ، انسانِ خو گرفته با روزمرگی، در یک اردوی معنوی یک ماهه، رهایی از بند تن و زنگارزدایی از دل را تجربه میکند. او غلبه بر خواهشهای نفس را تمرین میکند و لذت آسمانی شدن را میچشد.
این ماه پر فضیلت فرصتی طلائی برای تزکیه نفس و معرفت یافتن به معبود هستی است که بدون شک تاثیر شگرفی بر پیشرفت های فردی و اجتماعی دارد. به درستی می توان، روزه را فضل خداوند بر امت آخرین پیامبر خود دانست. چرا که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «همانا خداوند روزه ماه مبارک رمضان را بر انبیاء گذشته بدون امت شان واجب گردانید؛ ولی فضل خدا بر امت رسول الله(ص) این بود که روزه را بر پیامبر و امتش واجب نمود.»
روزه علاوه بر داشتن اثرات معنوی و روحانی فردی ، تاثیرات قابل توجهی نیز بر اجتماع دارد. یکی از آثار اجتماعی روزه، درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است. آنانکه زندگی آسوده ای دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند . روزه وسیله ای است که ثروتمندان را از غفلت می رهاند تا رنج مستمندان را به یاد آورند و به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند. روزه حسّ هم دردی و هم سویی با قشر مستضعف را در انسان بیدار می کند. روزه دار با گرسنگی و تشنگی موقتی خود، موقعیت گرسنگان و مستمندان را بهتر درک می کند و به همین دلیل می کوشد تا حقوق زیردستان را ضایع نکند و از دردهای محرومان غافل نباشد.
امام صادق(ع) می فرماید:
" خداوند روزه را بدین جهت واجب کرد که بین غنی و فقیر تساوی برقرار شود، چون غنی و بی نیاز، گرسنگی را درک نمی کند تا بر فقیر رحم کند، زیرا غنی هر چه بخواهد برآن قدرت دارد و لذا خداوند متعال خواست تا بین خلقش تساوی برقرار کند و اثر و درد گرسنگی را به شخص غنی بچشاند تا بر ضعیف رقت کند و بر گرسنه رحم نماید."وچه زیباست لطف و مهر پروردگار متعال که برای همه مخلوقاتش برابری و مساوات را می پسندد. گرسنگی را به غنی می چشاند تا او هم به یاد دیگر بنده گرسنه اش باشد و پس ازاینکه موقعیت دشوار او را لمس کرد ، دست برادری را به سویش دراز کند.به همین خاطر ،احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده است . در این ماه پربرکت ونورانی ، احسان و انفاق فزونی می گیرد ، همدردی و همنوایی در جامعه بوجود می آید و در نتیجه همبستگی اجتماعی بیشتر می گردد. زیرا این ماه برگزیده ، نه تنها ماه مساوات و برابری ، بلکه ماه مواسات است. مواسات یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی خود، تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین این صفت ارزنده انسانی برادروار در کنار هم از نعمتهای الهی بهره بگیرند.
رسول مکرم اسلام می فرماید: "هر کس روزه دارى را سیر نماید، خداوند از حوض (کوثر) من شربتى نصیب او خواهد کرد که پس از آن هرگز تشنه نشود.
بدون تردید یکی از عوامل تقویت روابط اجتماعی در گروه دوستان و خویشان، رفت و آمدهایی است که بین آنها صورت می گیرد. توصیه های موکد اولیای دین بر افطاری دادن در این ماه شریف از یک سو، و تاکید بر اجابت دعوت دیگران از سوی دیگر، از عواملی است که در بهبود و تقویت روابط محبت آمیز موثر است. افطاری دادن امر پسندیده ای است که موجب افزایش مهر و دوستی میان افراد و استحکام پیوندهای خانوادگی می شود. به همین خاطر در روایات اسلامی ، کسی که به این سنت پسندیده عمل کند، از ثواب و پاداش وافری برخوردار است.
امام صادق (ع) می فرماید: «ثواب افطاری دادن تو به برادر مسلمانت و شادمان کردن او، برای تو از اجر روزه ات بیشتر است."
روزه، در انسان روحیه تقوا و خویشتن داری را ایجاد می کند و آن را به مرور زمان افزایش می دهد و در تربیت روحی تک تک افراد جامعه تأثیر مستقیم دارد. زیرا بیشتر گناهان فردی و اجتماعی، از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مى گیرند و روزه، جلوى تندروىهاى این دو غریزه را مىگیرد. مسلّم است جامعه ای که بیشتر افراد آن به خصوص در ماه رمضان روزه دار هستند، از فضای معنوی ویژه ای برخوردار خواهند بود و روزه باعث ایجاد همدلی، همگرایی اجتماعی و کاهش آسیب های فرهنگی و اجتماعی می شود.با روزهداری، فرد روزهدار از پیله خودپرستی خارج شده و پروانهوار گرد دیگر دوستان نیز خواهد گشت. بسیاری از کدورتها و ناهنجاریهای اجتماعی، به ویژه در ارتباطات ناسالم با دیگران، ریشه در خودپرستی و خودشیفتگی دارد. با کنار گذاشتن تکبر در ماه رمضان و توجه به همسایگان، اصلاح کدورتها، بازدید از اقوام و حضور در سفره افطاری دیگران ، زمینههای ایجاد ارتباطات سالم و سودمند را فراهم می شود.
یکی از آثار سودمند روزه در بخش اجتماعی آن، تمرین احترام به قانون و دیگر افراد جامعه است. از سوی دیگر ،داشتن صبر در مواجهه با رفتار و گفتار دیگران از جمله پایه های اساسی یک رابطه اجتماعی سازنده است. روزه از جمله اعمال عبادی است که زمینه تقویت صبر را در انسان مهیا می کند.در جامعهای که روزه به عنوان یک فریضه دینی مورد توجه است، همه افراد خود را موظف به خویشتنداری و رعایت احترام آن جامعه میدانند و از هر کاری که موجب جریحهدار شدن و آزار روزهداران میگردد، پرهیز میکنند. در جامعه روزهدار، خوردن و آشامیدن و حرکات ضد اخلاقی مغایر با رفتار دینی به شدت محکوم است و انسانهای فهیم خویشتن را از آن دور نگه میدارند.
در ماه مبارک رمضان ، روزه داران تنها از خوردن امساک نمی نمایند بلکه تمامی اعضا و جوارح باید روزه داشته باشند. مراقبت از زبان و چشم و گوش نقش زیادی در ارتباط با سالم سازی اجتماعی دارد. روزه یک عامل کنترل کننده است که به عنوان پلیس درونی بر رفتار فرد نظارت داشته و امنیت اجتماعی را در پی خواهد داشت .مى توان گفت عبادات الهى خصوصا نماز و روزه، عامل مهم و اساسى براى تقلیل گناه، از جمله کاهش جرایم و تخلفات اجتماعى است. بهترین شاهد بر این مدعا این است که جرایم و تخلفات در میان نمازگزاران و روزه داران در ماه مبارک رمضان به مراتب کمتر از دیگران است. آمارها نشان مىدهد که جرایمى همچون سرقت و جنایت و قتل و ضرب و جرح و تجاوز به عنف و فحشا و منکر در این ماه به شدت کاهش پیدا مىکند.
بنابراین با آمدن رمضان ، فضای جامعه فضای روحانی و معنوی می شود و عموم جامعه تحت تأثیر قرار می گیرند. در چنین فضایى، انگیزه ها و عوامل گناه و تخلف و ارتکاب جرم به شدت تقلیل پیدا مىکند. بنابراین، ماه رمضان و روزه، عامل تربیتى مهمى براى کاهش جرایم و تخلفات اجتماعى است. روزه سبب می شود با ایجاد تحول درونی در انسان، بسترهای ناهنجاریها را از بین ببرد و امنیت اجتماعی را ارتقا دهد .
روزه موجب پرهیزگاری می شود. همانطور که خداوند متعال در سوره بقره آیه 183 می فرماید :" ای افرادی که ایمان آوردهاید! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید."پرهیزگاری زمینه نزول برکات الهی را بر جامعه فراهم می سازد . خداوند در سوره اعراف آیه 96 می فرماید: « و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان میآوردند و تقوا پیشه میکردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها میگشودیم؛ ولی (آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.» وقتی جامعه ای به سمت معنویت و انسانیت سوق پیدا کند؛ عشق و عطوفت بر جامعه حکم فرما می شود و جامعه به سوی تربیت صحیح الهی پیش می رود و آثار و برکات رحمت در جامعه به صورت آشکار حس خواهد شد. همچنان که همه روزه داران این فضای معنوی را هرساله تجربه می کنند و تا آمدن این ماه هدایت بی صبرانه انتظارش را می کشند. قطعا شوق درونی همه مسلمانان برای رسیدن و درک این ماه ، بازتاب وفور برکات فراوان مادی و معنوی آن است.